8 października 2024 r. mija 20. rocznica śmierci Jana Kantego Pirożyńskiego (1936-2004), historyka, bibliologa, bibliotekoznawcy o międzynarodowej renomie, cenionego znawcy dziejów nowożytnej książki, literatury i kultury, dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej (BJ), profesora zwyczajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ).
Urodził się w Tarnowie 7 marca 1936 r. w rodzinie prawniczej. Liceum ogólnokształcące ukończył w Krakowie, a następnie studiował historię na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UJ (1953-1957). Przez rok pracował w Państwowym Archiwum Krakowa. Od 1 lipca 1959 r. został zatrudniony w BJ. W 1962 r. zdał egzamin na bibliotekarza dyplomowanego, dwa lata później uzyskał przeniesienie do Oddziału Starych Druków. Tu przeszedł kolejne stopnie awansów: kierownika działu (1972-1978), zastępcy dyrektora BJ ds. wydawnictw i zbiorów specjalnych (1978-1981), dyrektora naczelnego (1981-1993).
W 1968 r. obronił w Instytucie Historii UJ rozprawę doktorską Sejm warszawski 1570 (opublikowaną w 1972 r.). W 1987 r. habilitował się na podstawie monografii Księżna brunszwicka Zofia Jagiellonka (1522-1577) i jej biblioteka. Studium z dziejów kultury (1986), rok później został powołany na stanowisko docenta w Instytucie Historii, a w 1992 r. – profesora uczelni. Zrezygnował wówczas z pełnienia obowiązków dyrektora BJ i zajął się pracą badawczą oraz dydaktyką. W 1993 r. dołączył do grona adiunktów Katedry Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Instytutu Filologii Polskiej UJ, w 1996 r., powrócił do Instytutu Historii, gdzie kierował Pracownią Dawnej Książki. Ukoronowaniem akademickiej drogi J. Pirożyńskiego był tytuł profesora zwyczajnego nadany w roku 2001.
Był m.in. współautorem scenariuszy wielkich wystaw jubileuszowych: 600-lecie UJ, 500-lecie polskiego drukarstwa, 500-lecie urodzin Mikołaja Kopernika. Koordynował i współredagował duże przedsięwzięcia wydawnicze BJ, część z nich powstała w kooperacji polsko-niemieckiej: Katalog poloników XVI wieku Biblioteki Jagiellońskiej (1992-1995); Polnische Drucke und Polonica 1501-1700 : Katalog der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (1994-1995); Handbuch der historischen Buchbestände in Europa. Bd. 6 – Polen (1999); Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku : Małopolska, wiek XVII-XVIII (2000); Catalogus librorum saeculi XVI qui in Bibliotheca Iagiellonica Cracoviensis asservantur (2002-2006. Zainicjował w 1981 r. wieloletnią współpracę BJ z Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel, uznanym ośrodku badań nad europejską historią kultury od XV do XVIII wieku. Rozpoczął proces informatyzacji prac katalogowych BJ, zgłaszając w roku 1992 akces biblioteki do krajowej grupy realizującej katalog online VTLS.
Bibliografia publikacji prof. Pirożyńskiego obejmuje ponad 260 tytułów. Do szczególnie cenionych należą: rozszerzona edycja rozprawy habilitacyjnej Die Herzogin Sophie von Braunschweig-Wolfenbüttel aus dem Hause der Jagiellonen (1522-1575) und ihre Bibliothek (1992); monografie historyczne: Z dziejów obiegu informacji w Europie XVI wieku : nowiny z Polski w kolekcji Jana Jakuba Wicka w Zurychu z lat 1560-1587 (1995) oraz Johannes Gutenberg i początki ery druku (2002). Napisał 17 biogramów do Słownika biograficznego historii powszechnej do XVII stulecia (1968), 118 haseł do Encyklopedii wiedzy o książce (1971) i 47 not biograficzno-typograficznych do Drukarzy dawnej Polski… (2000). Jest autorem licznych artykułów, komunikatów, recenzji, referatów publikowanych w materiałach pokonferencyjnych w Polsce i za granicą. Wykładał w europejskich uczelniach (m.in. Wolfson College Uniwersytetu w Oksfordzie, Johannes Gutenberg Universität w Moguncji) (1992/93).
Należał do towarzystw naukowych i zawodowych: Internationaler Arbeitskreis Drukergeschichte i Gutenberg Gesellschaft oraz krajowych: Polskiego Towarzystwa Historycznego, Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego, Komisji Historycznej Polskiej Akademii Naukowej, Polskiego Towarzystwa Kawalerów Gutenberga. Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym Medalem Mozarta, przyznanym przez Międzynarodową Fundację Mozarteum w Salzburgu i nagrodą rektora UJ „Laury Jagiellońskie”.
Zmarł po ciężkiej chorobie 8 października 2004 r. Pochowany został na cmentarzu Bronowice-Pasternik, w Krakowie (kw. XV, płd I, gr. 5).
H.M.
Zob. też:
Bułhak Henryk: Jan Pirożyński (7 III 1936-8 X 2004). „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 2005, s. 261-264
Kosman Marceli: Jan Pirożyński (1936-2004). Badacz kultury polskiej i niemieckiej u progu czasów nowożytnych. „Przegląd Zachodni” 2005, 2, s. 263-266
Migoń Krzysztof: Jan Pirożyński (7 III 1936-8 X 2004). „Roczniki Biblioteczne”, 2004, s. 221-225
Pietrzyk Zdzisław: Jan Pirożyński jako bibliotekarz. „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 2004, s. 7-15
Pirożyńska Czesława: Bibliografia prac Jana Pirożyńskiego. „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 2004, s. 31-56
Tadeusiewicz Hanna: Pirożyński Jan (7 III 1936-8 X 2004). W: Słownik pracowników książki polskiej. Suplement III, Warszawa : Wydaw. SBP, 2010, s. 225-226.